Η περίφημη παραλογή του γεφυριού της Άρτας με την δραματική ιστορία, που απαιτούσε τη θυσία της γυναίκας του Πρωτομάστορα για να στεριώσει, αποτελεί αντικείμενο ενασχόλησης και θέμα του βιβλίου του καθηγητή και μελετητή των πέτρινων γεφυριών της ευρύτερης περιοχής της Ηπείρου (Πίνδου) και των μαστόρων της, κ. Σπύρου Μαντά (Του γεφυριού της Άρτας: τομ. Ε’, Έκδοση: Περιφέρεια Ηπείρου – Αρχείο Γεφυριών Ηπειρώτικων). Ο Πρόεδρος του Κέντρου Μελέτης Πέτρινων Γεφυριών μας παρέδωσε μία πολύ σημαντική μελέτη γύρω από την περίφημη λαϊκή παραλογή, με μεγάλη –και- μουσικολογική αξία. Οι παραλογές, τραγούδια αφηγηματικής μορφής με έντονο το αφηγηματικό στοιχείο συνδέονται με τις μουσικοθεατρικές παραστάσεις των αυτοκρατορικών χρόνων του Βυζαντίου που προήλθαν από την αρχαία τραγωδία και είναι ένα μουσικό είδος με μακρά παράδοση. Στα θέματα των παραλογών, εμπλέκονται μυθολογικά στοιχεία, διαδεδομένα στην ποίηση πολλών λαών και έτσι ο συγκεκριμένος μύθος της θυσίας αποτέλεσε πρωταρχική πηγή πολλών παραλλαγών σε γλώσσες και χώρες της Βαλκανικής.
Αυτό ήταν γνωστό εδώ και αρκετά χρόνια και μπορούσε κανείς να ανατρέξει σε καταγραφές των διαφορετικών εκδοχών όχι απλώς κάθε χώρας, αλλά και επιμέρους περιοχών. Αυτό που έλειπε από την επιστημονική έρευνα ήταν η αποτύπωση και η μουσική αντιστοίχιση μεταξύ των διαφορετικών αποδόσεων. Αυτό το κενό έρχεται να καλυφθεί, από την έρευνα του Σπύρου Μαντά, που κατέγραψε 110 διαφορετικές εκδοχές για τη μουσική καταγραφή της περίφημης παραλογής, σε χώρες από όλα τα Βαλκάνια.
Ανάμεσα σε άλλες, υπάρχουν τοπικές καταγραφές σε ουγγρική γλώσσα στο έδαφη της Τρανσυλβανίας, όπου σήμερα ανήκει στη Ρουμανία, η οποία έχει και τη δική της εκδοχή της παραλογής. Στη Σερβία το τραγούδι συναντάται σε βλάχικη διάλεκτο, στη Βουλγαρία υπάρχουν πολλές περιοχές με της δική τους εκδοχή, ενώ μία πολύ ενδιαφέρουσα περίπτωση είναι αυτή σε γκαγκαβούζικη διάλεκτο. Οι Γκαγκαβούζοι ή Γκαγκαούζοι είναι Έλληνες που προέρχονται από την Ανατολική Θράκη, Χριστιανοί, οι οποίοι όμως μιλάνε Τούρκικα και μέρος της κοινότητάς τους έχει μετοικήσει και στη Μολδαβία.
Παράλληλα, ο κ. Μαντάς έχει πραγματοποιήσει καταγραφές στο Μπεράτι της Αλβανίας, ενώ για την εκδοχή της Βόρειας Μακεδονίας υπάρχουν στο διαδίκτυο αναρτημένες δύο διαφορετικά παραδείγματα από τη σπουδαία τραγουδίστρια της χώρας, Βασκαλίεβα. Η έρευνα βρήκε πρόσφορο έδαφος, ωστόσο, και από παλαιότερα βιβλία με τους στίχους των τραγουδιών, καθώς από εκεί με μία σύντομη συγκριτική εργασία αποκαλύπτεται ο τόπος προέλευσης. Βεβαίως στην Ελλάδα, το τραγούδι του γεφυριού (της Άρτας) υπάρχει σε εκατοντάδες διαφορετικές εκδοχές, όπως στην Ήπειρο, αλλά και σε χωριά της Δράμας, τη Θράκη όπου το έχει ερμηνεύσει μοναδικά στη δισκογραφία ο Χρόνης Αηδονίδης, στην Κατερίνη, την Κρήτη, καθώς και σε χωριά της Κοζάνης, στις κοινότητες των Πομάκων, μέχρι και την Όλυμπο της Καρπάθου.
Σε ό,τι αφορά την αυθεντική καταγωγή της παραλογής, οι απόψεις διίστανται, αλλά συγκλίνουν όμως πως προέρχεται από την Ελλάδα, όπως υποστηρίζουν ερευνητές και πέρα από τα Βαλκάνια (όπως ο Ιταλός Jussepe Kotsiara από το Παλέρμο), στοιχείο σημαντικό, ώστε να αποφεύγεται ο τοπικισμός. Ο Baud-Bovy, o σημαντικότατος αυτός ερευνητής και μουσικολόγος, επιβεβαιώνει την ελληνικότητα της προέλευσης, ενώ ο Νικόλαος Μέγας εστιάζει την καταγωγή του τραγουδιού στην Ήπειρο. Αντιθέτως, ο Baud-Bovy παραθέτει την άποψη πως το τραγούδι προέρχεται μάλλον από την Καππαδοκία και φαντάζει λογικό κάτι τέτοιο, διότι στην περιοχή άκμασαν τα ακριτικά τραγούδια και οι παραλογές της λαϊκής παράδοσης.
Πηγή
Το άρθρο είχε πρωτοδημοσιευτεί στο περιοδικό “Δίφωνο” από τον Σωτήρη Μπέκα
