Συνέντευξη στον Σωτήρη Μπέκα
Κέρδισαν έναν ευρύ κοινό σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, τα τελευταία δύο χρόνια. Οι συναυλίες – παραστάσεις τους είναι μια μεγάλη μουσική τελετουργία, όπου αναβλύζει ο διονυσιασμός, τον οποίο -όχι άδικα- επικαλούνται και επιδιώκουν, αλλά αξίζει κανείς να προσέξει την υψηλή ποιότητα σε ενορχηστρώσεις, θεατρικότητα, μουσική απόδοση, μουσική σκηνοθεσία και επιλογή ρεπερτορίου. Κι όμως οι Pagan τα κατάφεραν όλα αυτά, πριν καν ακόμη εκδόσουν τον πρώτο τους άλμπουμ! Κι αυτό τους κάνει ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον μουσικό project! Ο Σταύρος Τσουμάνης, παραγωγός και ιδρυτής των PAGAN μιλάει στο folkradio.gr λίγο πριν από το λάιβ του συγκροτήματος στην Πετρούσα Δράμας (16 Ιουλίου).
Το όνομα της μπάντας προέρχεται από το λατινικό Paganus που σημαίνει “ο άνθρωπος της υπαίθρου”. Έψαχνα έναν τίτλο που να σηματοδοτεί την επιστροφή στη “ρίζα” και διάβασα πως η συγκεκριμένη λέξη χρησιμοποιούνταν υποτιμητικά. Κάτι σαν “χωριάτης”. Η φίλη μας, αρχαιολόγος-ιστορικός, Νάντια Αργυροπούλου μου ανέφερε πως στην Αρχαία Ρώμη όταν οι σκλάβοι κέρδιζαν επιτέλους την ελευθερία τους, η πολιτεία τους έδινε ένα κομμάτι γης για να μπορούν να ζήσουν. Αυτά τα κομμάτια ονομάζονταν “Pagus” και βρίσκονταν έξω από την πόλη, ενώ οι κάτοχοι, λόγω της προγενέστερης σκλαβιάς, θεωρούνταν πολίτες β’ κατηγορίας. Η συγκεκριμένη ερμηνεία με τους συμβολισμούς που ενέχει μου άρεσε πολύ. Έτσι επέμεινα στην ονομασία Pagan, παρότι γνώριζα πως πιθανόν να υπάρξουν κάποιες αντιδράσεις που σχετίζονται με τον αποκρυφισμό. Δεν υπηρετούμε καμία πολιτική ή θρησκευτική άποψη. Αυτό που κάνουμε είναι αμιγώς καλλιτεχνικό και ανθρωποκεντρικό, ενώ το όνομα PAGAN συμβολίζει την αγάπη μας για τον άνθρωπο και τη φύση. Όλοι είμαστε άνθρωποι της υπαίθρου. Μόλις πριν από 200 χρόνια η ζωή μέσα στις πόλεις ήταν πολύ κοντά στο στυλ ζωής της υπαίθρου. Και σκεφτείτε πόσο βαθιές ρίζες έχει η ανθρώπινη ιστορία. Στη μουσική το όνομα είναι συνώνυμο με τη δύναμη του αρχέγονου, του μινιμαλισμού, της μονοτονίας, της μιας και μόνο νότας που μπορεί να σε κάνει να ταξιδεύεις για ώρες. Πρόκειται για μια πυρηνική δύναμη. Έχω κάνει πολλά άλλα πράγματα στη μουσική, αλλά τίποτα δεν μπορεί να συγκριθεί με την ύλη που κρύβει η παραδοσιακή μουσική.
Ποιο είναι το βασικό σκεπτικό στη μουσική σας προσέγγιση και ποια είναι η στάση απέναντι στη δημοτική μουσική;
Σεβόμαστε πολύ την παράδοση και τις αξίες που αυτή φέρει. Αυτό που ονομάζουμε σήμερα ως παραδοσιακή μουσική -θεωρητικά- είναι η τελευταία απεικόνιση που έχουμε πριν από την καταγραφή της. Και εφόσον υπάρχει η τελευταία καταγραφή τότε αποτελεί και σημείο αναφοράς, το οποίο μπορεί κανείς να ανακαλέσει, να βιώσει και να ακούσει την τελευταία εκδοχή πριν την καταγραφή της. Πρέπει όμως να σκεφτούμε πως μέχρι εκείνη τη στιγμή λόγω του ότι ήταν μόνο ζωντανά ερμηνευμένη η μουσική, περνούσε από γενιά σε γενιά και ο καθένας από τους μουσικούς έβαζε πιθανόν και δικά του στοιχεία, τη δική του ψυχή, τις δικές του νότες και ωρίμαζε τα κομμάτια. Άρα αυτό που έχουμε στα χέρια μας είναι -τελικά- ένα απόσταγμα. Ως παραγωγός στέκομαι με σεβασμό απέναντι σε αυτή την τεράστια αξία, προσπαθώ να αποδομήσω αυτό που ακούω και να αντιληφθώ τη σοφία της μελωδίας και του ρυθμού και στη συνέχεια να γράψω νέες ιδέες. Όχι βέβαια με την έννοια της απόλυτης πρωτογενούς δημιουργίας. Εμείς είμαστε ένας δίαυλος. Με έναν μαγικό τρόπο οι εικόνες που έχουμε μέσα μας βρίσκουν δίοδο και εκλύονται. Ο Μάρκος Παύλου, που παίζει γκάιντα στο συγκρότημα, πολλές φορές όταν παίζει σε πανηγύρια προσθέτει μελωδικές γραμμές από τους Pagan. Ε, όταν μου λέει πως ο κόσμος χόρεψε νιώθω μια τεράστια ηθική ικανοποίηση. Σεβόμαστε τη δύναμη της παράδοσης, βλέπουμε ποια στοιχεία μπορεί να μας δώσει για να την πάμε ένα βήμα παρακάτω, και να δώσουμε κι ένα μήνυμα ότι όλοι μπορούν να το κάνουν. Εμείς είμαστε η παράδοση πλέον και ετοιμάζουμε την ύλη που θα κληρονομήσει η επόμενη γενιά. Προσωπικά, επιλέγω το στοιχείο της έκστασης και του διονυσιασμού. Και τείνω, θεματολογικά, προς τις δύο μεγαλύτερες δυνάμεις της ζωής, τον έρωτα και τον θάνατο.
Ποιες είναι οι βασικές επιρροές εντός και εκτός του πλαισίου της δημοτικής μουσικής;
Οι επιρροές μας είναι αμέτρητες και αν συνυπολογίσεις τον καθένα μας ξεχωριστά, είμαστε όλοι ετερόκλητα στοιχεία. Αυτό δείχνει ακόμη περισσότερο τη δύναμη που ενέχει αυτή η μουσική γιατί μπορεί να τους ενώσει όλους. Σε προσωπικά επίπεδο να μιλήσω, επειδή σπούδασα κλασική κιθάρα και οι γονείς μου είχαν μια μεγάλη δισκοθήκη με κλασική μουσική και όπερα, επηρεάστηκα πολύ. Η κλασική μουσική υπήρξε μια φανταστική βάση για εμένα ενώ ταυτόχρονα είχα και έναν εκπληκτικό δάσκαλο – καθοδηγητή τον Γαβριήλ Παυλίδη. Ίσως ήμουν και ο χειρότερος του μαθητής του για ένα διάστημα, διότι αυτό που εγώ ήθελα κυρίως ήταν να μάθω να ακούω. Ο δάσκαλος μη μπορώντας να κάνει αλλιώς το εξήγησε στον πατέρα μου κι εκείνος το δέχτηκε! Δηλαδή πλήρωνε ένα ιδιαίτερο μάθημα για να κάθομαι με τον καθηγητή μου, να ακούμε μουσική και να αναλύουμε. Ακόμη τον ευγνωμονώ γι’ αυτό! Έτσι όμως έμαθα πολλά πριν αρχίσω να γράφω τα δικά μου. Ήρθα κοντά της και την προσέγγισα με έναν τρόπο που είχα τόσο πολλή ανάγκη. Αργότερα, πέρασα στη τζαζ, τη φανκ, τη ροκ, τη μέταλ και άκουσα πολύ κινηματογραφική μουσική και μιούζικαλ. Ήθελα να συνδυάσω όλες τις προσλαμβάνουσες που είχα και ο κινηματογράφος ήταν ένα πεδίο ελευθερίας. Με ενδιέφερε οτιδήποτε μπορεί να δημιουργήσει μια ατμόσφαιρα και να ανέδειξε μία εικόνα. Όλοι φέρνουμε τις επιρροές μας με σκοπό να καταλήξουμε σε έναν κραδασμικό, συντονισμένο ήχο και να βρούμε τον πυρήνα μας.
Πώς δουλεύετε την έρευνα σχετικά με τραγούδια; Ποιες είναι οι πηγές σας;
Θα ξεκινήσω με το τελευταίο κομμάτι που έχει μπει μέσα σε αυτό τον κύκλο της έρευνας και πρόσφατα ήταν η πρώτη φορά που το παίξαμε σε συναυλία. Είναι νομίζω αρκετά ενδεικτικό για το πώς δουλεύουμε. Πρόκειται για το τραγούδι ”Κωνσταντίνος” από τη Δράμα. Είναι πιθανώς ένα από τα πιο σκληρά τραγούδια που υπάρχουν στην ελληνική μουσική και μιλάει για την ιστορία ενός παιδιού, του Κωσταντίνου, το οποίο το έστειλε η μαμά του στο σχολείο, αλλά ξέχασε τη μελάνη του και χρειάστηκε να γυρίσει πίσω στο σπίτι. Εκεί βρήκε τη μάνα του αγκαλιασμένη με έναν ξένο. Ο Κωνσταντίνος τότε λέει στη μάμα του πως θα πει στον πατέρα του αυτό που είδε και συμβαίνει το εξής συγκλονιστικό. Η μητέρα δίνει εντολή στον ξένο να σφάξει το παιδί και να της δώσει το συκώτι του για να το ταΐσει στον πατέρα του! Μια πραγματικά ακραία ιστορία γραμμένη σε μακεδονικό συρτό. Οι άνθρωποι το χορεύουν και δεν δίνουν τόσο μεγάλη σημασία στους στίχους γιατί έχει μια ωραία μελωδία που σε παρασύρει στον χορό. Φυσικά, το τραγούδι συνεχίζει με τραγική εξέλιξη διότι ο πατέρας επιστρέφει και αναζητά τον Κωνσταντίνο χωρίς επιτυχία και όταν κάθεται να φάει το ίδιο του το παιδί χωρίς να το γνωρίζει, εμφανίζεται το μεταφυσικό στοιχείο καθώς του μιλάει το πιάτο και ζητάει εκδίκηση. Πραγματικά, αναρωτιέσαι ποιος θα μπορούσε να δημιουργήσει μια τόσο σκοτεινή ιστορία. Ορισμένοι φίλοι προσπάθησαν να με αποτρέψουν από το να συμπεριλάβω αυτό το τραγούδι στις συναυλίες μας. Όμως πρόκειται για ένα κομμάτι όχι απλά της παράδοσης, αλλά της ιστορίας μας. Συζητήσαμε τη δραματουργία με την Έβελυν γιατί βασίζομαι στην υποκριτική της εμπειρία. Χωρίσαμε το κομμάτι σε δύο μέρη και της ζήτησα να αποδώσει το πρώτη μέρος ως μονόλογο. Στη συνέχεια, μαζί με την Marlene (Kaminsky), που κάνει την σκηνοθεσία στις συναυλίες μας, συζητήσαμε το τραγούδι στίχο – στίχο. Μέσα από τη συζήτηση προσπαθήσαμε να αποκωδικοποιήσουμε κάποια μηνύματα που πιθανόν να κρύβονται πίσω από τις λέξεις. Για παράδειγμα, η Marlene παρατήρησε πως το παιδί όταν είδε τη σκηνή, το πρώτο πράγμα που έκανε, αντί να ρωτήσει τη μητέρα του τι συμβαίνει, ήταν να αναφέρει πως θα το πει στον πατέρα του. Το στοιχείο αυτό, τον καιρό της απόλυτης πατριαρχίας, σε κάνει και σκέφτεσαι πως μια μάνα για να φτάσει σε μια τόσο ακραία αντίδραση μπορεί να ήταν τρομακτικά καταπιεσμένη. Μπορεί να της επέβαλαν τον γάμο σε πολύ μικρή ηλικία. Μπορεί και όχι, μπορεί το παιδί να ήρθε από βιασμό, μπορει να ήταν ψυχοπαθής, μπορεί απλά να ήταν αποκύημα της φαντασίας του στιχουργού που ήθελε να γράψει ένα horror story. Όλα αυτά τα πιθανά σενάρια προσπαθούμε να τα ενσωματώνουμε στην ερμηνεία της Evelyn, η οποία λόγω της υποκριτικής μας δίνει τη δυνατότητα να εικονοποιούμε τις λέξεις. Σε μια άλλη περίπτωση, στην “Καρότσα”, ενώ ξέραμε το τραγούδι επί πολλά χρόνια, υπήρχε κάτι που δεν μου ταίριαζε. Ο τρόπος που το τραγουδούσαν ήταν χαρούμενος. Υπάρχει ένας στίχος πως “με έχουν στα σίδερα δεμένο”, υπονοώντας πως ίσως μιλάει ο πατέρας ή ο αδερφός για το κορίτσι που κλέφτηκε από έρωτα και ζει κάπου ευτυχισμένο, που συνέβαινε συχνά εκεινη την εποχή. Μετά από έρευνα όμως, καταλήξαμε πως τα λόγια λένε “στα σίδερα δεμένη” όχι “δεμένο”. Τελικά μιλάει η κοπέλα που είναι κάπου φυλακισμένη. Το τραγούδι αναφέρεται στις απαγωγές των κοριτσιών επί οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ενώ και σήμερα συνεχίζεται κάτι ανάλογο με το trafficking. Μια έρευνα λοιπόν, πολλές φορές σε οδηγεί στο ξεκαθάρισμα της ιστορίας που έχει ένα τραγούδι, και στη σύνθεση της δραματουργίας του.
Ποια είναι η δυναμική της δημοτικής μουσικής σήμερα; Πόσο ακριβής μπορεί να είναι ένας χαρακτηρισμός της ως λαϊκό “ροκ εν ρολ”;
Η δυναμική της είναι τεράστια και υπάρχει μεγάλη ανάγκη γι’ αυτή. Από τη στιγμή που μπήκε ο υπολογιστής στα σπίτια μπορεί ο καθένας με μια απλή κάρτα ήχου και ένα laptop, να κάνει μια πολύ καλή παραγωγή μουσικής. Αυτό γίνεται εδώ και μερικές δεκαετίες και έτσι γεννήθηκαν αμέτρητες παραγωγές και δημιουργήθηκαν πολλά νέα μουσικά ρεύματα. Κάποια στιγμή όμως επέρχεται ο κορεσμός. Και ποιο είναι το πρώτο καταφύγιο για να αντλήσουμε έμπνευση; Αυτό που έχουμε μέσα μας. Είναι ο κύριος λόγος νομίζω που άρχισε να γιγαντώνεται η δυναμική της δημοτικής μουσικής. Γιατί ανακαλούμε τη μνήμη που έχουμε στη λήθη. Αυτή που κουβαλάμε. Έτσι κάποιοι πήραν το θάρρος να δώσουν στον κόσμο την παραδοσιακή μουσική με ένα σύγχρονο ρούχο μεν, με σεβασμό στην ύλη της δε. Ακόμη και αυτοί που μπορεί να το κάνουν λίγο άτσαλα, βοηθούν για να έρθουμε πιο κοντά της. Δεν είναι αυτοσκοπός να δημιουργηθεί ένα ρεύμα. Η δημοτική μουσική έχει το στοιχείο του βιώματος και ο σκοπός είναι να την έχουμε ως εργαλείο. Είναι ένα κλειδί για να πάμε παρακάτω. Για το εάν είναι ένα “λαϊκό ροκ εν ρολ” θα πω και όχι μόνο! Ένα τραγούδι που παίζουμε στις συναυλίες μας, το “Κόρη πούλαγε κρασί” είναι σαν χορός μια Δραμινή “Τέσκα”. Νιώθω ότι ένα “μέταλ” κομμάτι από τη ρίζα του. Όταν παίζεται με νταχαρέ και γκάιντα, εγώ ακούω ηλεκτρικές κιθάρες από πίσω. Αυτό το στοιχείο το έχει η ίδια η δημοτική μουσική μέσα της κάποιες φορές. Είναι μια μουσική του δρόμου, με πόνο και πάρα πολλή αλήθεια. Όπως και η ροκ.
Η πρώτη ολοκληρωμένη δουλειά σας αναμένεται μέσα στο έτος. Τι θα περιλαμβάνει;
Θα είναι η πρώτη μας εικαστική κατάθεση. Και είναι ακριβές αυτό που λέω, διότι σε αυτό το έργο εργάζονται διαφορετικού τύπου καλλιτέχνες με πολλούς τρόπους. Για παράδειγμα η σκηνοθέτιδά μας έχει δώσει λύσεις ακόμη και σε μουσικά ζητήματα, χωρίς να έχει γνώσεις μουσικής, αντιμετωπίζοντας το θέμα εικαστικά. Ομογενοποιούνται οι συνιστώσες. Όταν παρουσιάζεις ένα άλμπουμ μπορεί να υπάρχουν μέσα στοιχεία από κείμενα, φωτογραφίες, πίνακες ζωγραφικής και γραφιστικά. Όλα αυτά είναι ένα καλλιτεχνικό σύνολο και συμμετέχουν στην εικονοποίηση του μουσικού έργου. Δεν γνωρίζω ακόμη π.χ. τι εξώφυλλο θα διαλέξουμε, αλλά ξέρω ότι σίγουρα θα είναι απόλυτα αντιπροσωπευτικό του περιεχομένου που θα κρύβει ο ήχος. Πάμε να δημιουργήσουμε ένα εικαστικό έργο που θα βασίζεται κυρίως στο DNA της παράδοσης. Η μουσική θα ενέχει στοιχεία από την ύλη που εδώ και χρόνια μαζεύω μέσα μου. Θα περιέχει σίγουρα και κυκλοφορίες που έχουμε ήδη κάνει, όπως η “Σφαγή” και η “Νόνα”, με κάποιες παραλλαγές ίσως. Το όραμα είναι να μην αφήσουμε κανένα περιθώριο πατροναρίσματος της μουσικής. Να μας πει η ίδια πού θέλει να πάει.
Οι PAGAN είναι οι:
Evelyn Assouad – Φωνητικά
Βασίλης Προδρόμου – Ακουστική Κιθάρα
Μάρκος Παύλου – Γκάιντα
Παντελής Πέτρου – Ηλεκτρικό Μπάσο
Σταύρος Τσουμάνης – Ηλεκτρική & Κλασική Κιθάρα
Σωτήρης Ντούβας – Ντραμς
Περισσότερα
https://www.pagan.band/gr/
